2025-05-20
İletişime geçin
+905455880258Rödovans sözleşmesinde tarafların hak ve borçlarına ilişkin olarak gerek TMK’da gerekse Maden Kanunu’nda düzenleme bulunmamaktadır. Bu kapsamda mahkeme kararlarında rödovans sözleşmesi ile benzerlik gösterdiği kabul edilen ürün/hasılat kirasına ilişkin 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (TBK) 357-378 maddeleri arasındaki hükümler kıyasen uygulanmaktadır.
Maden Sahasının İşletilmesini Talep Etme Hakkı
Ruhsat sahibinin rödovans sözleşmesi süresince maden sahasının amacına uygun ve iyi bir şekilde işletilmesini rödovansçıdan talep etme hakkı bulunmaktadır. Bu konuda ruhsat sahibinin menfaati söz konusudur. Bu hakkın karşılığı olarak rödovansçının, rödovans sözleşmesinde maden sahasını amacına uygun ve iyi bir şekilde işletme konusunda borçlu olduğu ifade edilebilmektedir.
Rödovans Bedelini Talep Etme Hakkı
Ruhsat sahibi, rödovans sözleşmesinde belirtilen rödovans bedelini TBK’nın 362. maddesine kıyasen talep etme hakkına sahiptir. Rödovansçı, sözleşmede kararlaştırılan rödovans bedelini kanunda ya da sözleşmede belirlenen şartlara uygun olarak zamanında ifa etmekle yükümlüdür. Aksi takdirde borçlunun temerrüdüne yönelik şartların ortaya çıkması durumunda rödovansçının temerrüdü söz konusu olmaktadır. Bu durumda ruhsat sahibi ilk önce rödovansçıya en az 60 günlük bir süre tanıyarak rödovans bedelini ödemesini istemektedir. Bu süre içinde rödovans bedeli ödenmezse ruhsat sahibi, TBK’nın 362/II maddesine kıyasen rödovans sözleşmesini feshedeceğini rödovansçıya bildirebilmektedir.
Rödovans Bedelinin Artırılmasını Talep Etme Hakkı
Rödovansçının taahhüt ettiği edime uygun şekilde rödovans bedelini ifa etmesi halinde borcundan kurtulması mümkündür. Ancak bazı hallerde bu durum adalete ve hakkaniyete aykırı sonuçlar ortaya çıkarabilmektedir. Uygulamada taraflar arasında önceden öngörülmeyen yeni durumların meydana gelmesi söz konusu olabilmektedir. Örneğin, ruhsat sahibinin maden sahasını teslim etme yükümlülüğü karşısında rödovansçının rödovans bedelini ifa borcu oldukça düşük kalabilmektedir. Böyle durumlarda rödovans sözleşmesinin taraflarından birinin talebi üzerine hâkim tarafından sözleşmenin gözden geçirilerek yeni şartlar çerçevesinde revize edilmesi gerekmektedir.
Hapis Hakkı
Ruhsat sahibinin TBK’nın 336/I maddesine kıyasen, işlemiş 1 yıllık ve işlemekte olan 6 aylık rödovans bedelinin güvencesi olmak üzere maden sahasında yer alan ve sahanın işletilmesine yarayan taşınırlar üzerinde hapis hakkı bulunmaktadır. Bu taşınır eşyalar rödovansçıya aittir. Ancak kendisine rödovans bedeli ödenmeyen ruhsat sahibi, rödovansçının maden sahası içerisinde yer alan ve sahanın işletilmesine yarayan taşınır eşyalarına el koyma hakkına sahiptir. Bu durumda ruhsat sahibi, rödovans bedeli kendisine ödenmeden eşyaları rödovansçıya geri vermemektedir. Rödovansçı, eşyalarına el konulmasına rağmen rödovans bedelini ödenmezse ruhsat sahibinin ilgili malları icra kanalıyla sattırarak alacağını alması mümkündür148. Ancak ruhsat sahibinin rödovansçıya ait olup maden sahasının işletilmesine yaramayan taşınırlar üzerinde hapis hakkı söz konusu değildir.
Maden Sahasını Rödovansçıya Teslim Etme Borcu
Ruhsat sahibinin borçlarından ilki, rödovans sözleşmesine konu edilen maden sahasını sözleşmenin amacına uygun şekilde kullanılmaya ve işletilmeye elverişli olarak rödovansçıya teslim etmektir154. Bu kapsamda maden sahasının rödovansçının fiili hâkimiyet alanına girmesi gerekmektedir. Maden sahasına rödovansçının girmesinin ruhsat sahibi tarafından engellenmesi ya da maden sahasının yönetiminin rödovansçıya teslim edilmemesi gibi durumlarda ruhsat sahibinin maden sahasını teslim etme borcunu yerine getirmediği söylenebilmektedir.
Maden Sahasını Sözleşme Süresince Kullanıma Uygun Bulundurma Borcu
Maden sahasının rödovans sözleşmesi çerçevesinde bir kısmının ya da tamamının kullanıma ve işletmeye elverişli şekilde rödovansçıya teslim edilmesi, ruhsat sahibinin maden sahasıyla ilgili yükümlülüklerini ortadan kaldırmamaktadır. TBK’nın 360. maddesine kıyasen ruhsat sahibinin rödovans sözleşmesi süresince maden sahasını kullanıma ve işletilmeye hazır bulundurma borcu söz konusudur. Bu borç hem maden sahasını hem de maden sahasıyla birlikte rödovansçıya devredilen yapı ve taşınır eşyaları kapsamaktadır.
Tutanak Tutma Külfeti
Rödovans sözleşmesinde TBK’nın 359. maddesine kıyasen ruhsat sahibinin tutanak tutma külfeti bulunmaktadır. Maden sahası üzerinde bırakarak rödovansçıya teslim ettiği her türlü taşınır ve taşınmaz malın ruhsat sahibi tarafından tutanağa geçirilmesi gerekmektedir. Özellikle madencilik faaliyetleri için ruhsat sahibinin devretmekle yükümlü olmadığı mallar açısından bu durum önem taşımaktadır.
Ruhsat Sahibinin Ayıptan Sorumluluğu
Ruhsat sahibinin ayıptan sorumluluğu konusunda TBK’nın ürün (hâsılat) kirasına ilişkin düzenlemelerinde bu konuda bir hüküm yer almamaktadır. Ancak TBK’nın 358. maddesinde düzenlenen atıf gereği bu konuda 304-308 maddeleri arasında bulunan adî kira sözleşmeleri için öngörülen ayıptan kaynaklanan sorumluluk hükümlerinin uygulanabileceği söylenebilir.
Ruhsat Sahibinin Zapttan Sorumluluğu
Rödovans sözleşmesi açısından zapt, üçüncü kişilerin maden sahası üzerinde rödovansçının hakkıyla bağdaşmayacak şekilde bir üstün hak sahibi olmaları ve bu haklarını iddia etmelerini ifade etmektedir181. Ruhsat sahibi, üçüncü kişinin rödovans sözleşmesi kurulmadan önce ya da sonra sahip olduğu üstün hakkı rödovansçıya karşı ileri sürmesinden sorumlu tutulmaktadır. Bu konuda ruhsat sahibinin kusurlu olup olmaması sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır182. TBK’da üçüncü kişinin ileri sürdüğü haklar açısından ikili bir ayrım bulunmaktadır. Kanun koyucu TBK’nın 309. maddesinde rödovans sözleşmesi kurulduğu anda üçüncü kişinin sahip olduğu üstün hakkı düzenlemiştir. 310-312. maddeleri ise rödovans sözleşmesi kurulduktan sonra üçüncü kişinin sahip olduğu üstün hakka ilişkindir. Kira sözleşmesine yönelik bu düzenlemeler kıyasen rödovans sözleşmesine de uygulanmaktadır.
Sözleşme Süresince Zorunlu Olan Esas Onarımları Yapma Borcu
Rödovans sözleşmesi taraflarının, sözleşme süresince maden sahasında ortaya çıkabilecek onarımların hangi tarafça karşılanacağını önceden belirleme imkânları bulunmaktadır. Böyle bir belirleme söz konusu ise onarımın ufak tefek ya da esaslı olması fark etmeksizin ilgili taraf yükümlü tutulmaktadır. Ancak böyle bir anlaşma yoksa TBK’nın ürün (hâsılat) kirasına ilişkin hükümleri kıyasen uygulama alanı bulmaktadır. TBK’nın 361. maddesine göre ruhsat sahibi, rödovansçı tarafından rödovans süresi içinde kendisine bildirilen ve yapılması zorunlu olan esaslı onarımları yapmakla yükümlüdür. Maddenin lafzına bakıldığında rödovans süresince ortaya çıkan ufak tefek onarımların da rödovansçı tarafından giderilmesi gerektiği söylenebilmektedir. Rödovansçı tarafından ruhsat sahibine zamanında yapılmayan bildirimler nedeniyle ortaya çıkan zararlarda ruhsat sahibi değil rödovansçı sorumlu tutulmaktadır. Onarımların yapılması gereken süre konusunda taraflar anlaşamazsa süre, hâkim tarafından belirlenebilmektedir.
Yükümlülüklere Katlanma Borcu
Rödovans sözleşmesinde maden sahasıyla ilgili vergi vb. yükümlülükler söz konusudur. Bu yükümlülüklere hangi tarafın katlanacağını taraflar kendi aralarında kararlaştırabilmektedirler. Ancak böyle bir anlaşma söz konusu değilse TBK’nın 302. maddesi kıyasen uygulanabilmektedir. Maddeye göre maden sahasıyla ilgili zorunlu olan vergi, sigorta gibi yükümlülüklere kanunda aksine bir düzenleme öngörülmemişse ruhsat sahibi katlanmakla yükümlüdür. Ancak maden sahasının işletilmesi nedeniyle ortaya çıkan elektrik, doğalgaz, su gibi giderler rödovansçının yükümlülüğünde olmaktadır.
Maden Sahasının Amaca Uygun Şekilde Kendisine Teslim Edilmesini ve Sözleşme Süresince Bu Şekilde Tutulmasını Talep Etme Hakkı
Rödovansçı, öncelikle maden sahasının rödovans sözleşmesiyle özgülendiği amaca uygun şekilde kendisine teslim edilmesini ruhsat sahibinden talep etme hakkına sahiptir. Ruhsat sahibinin bu borcunu zamanında ve yerinde yerine getirmesi durumunda sorun oluşmamaktadır. Ruhsat sahibi maden sahasının amaca uygun şekilde teslim etmede temerrüde düşerse rödovansçı, TBK’nın 123-125 maddelerinde düzenlenen imkânlardan yararlanabilmektedir. Ruhsat sahibi maden sahasını teslim etmiş ancak teslim edilen saha rödovans sözleşmesiyle öngörülen amaca uygun değilse rödovansçı, TBK’nın 304-306. maddelerinde düzenlenen ayıba karşı tekeffül hükümlerine başvurabilmektedir.
Ruhsat Sahibinin Ayıptan Sorumluluğu Halinde Rödovansçının Hakları
Ruhsat sahibinin ayıptan sorumluluğu durumunda rödovansçının sahip olduğu haklar; maden sahasının teslim anındaki ayıplar ile maden sahasının sonradan ayıplı hâle gelmesi şeklinde ikiye ayrılarak incelenebilmektedir. TBK’nın 304. maddesine göre maden sahasının önemli ayıplarla teslim edilmesi durumunda rödovansçı, ruhsat sahibinin temerrüdüne ya da maden sahasının sonradan ayıplı hale gelmesine ilişkin sorumluluk hükümlerine başvurabilmektedir. Rödovansçı, ruhsat sahibi tarafından önemli ayıplarla kendisine teslim edilmek istenen maden sahasını veya birlikte devredilmesi gereken yapı ve eşyayı kabul etme ya da reddetme imkânına sahiptir.
Ruhsat Sahibinin Zapttan Sorumluluğu Halinde Rödovansçının Hakları
Rödovansçının zapt durumunda ruhsat sahibine karşı bazı hakları bulunmaktadır. Bu haklar şu şekilde ifade edilebilmektedir:
Rödovans sözleşmesinde TBK’nın 363. maddesi kıyasen uygulanabilmektedir. Madde çerçevesinde olağanüstü felaket ve olaylar nedeniyle maden sahasının olağan veriminde önemli ölçüde azalma söz konusu olursa rödovansçı, rödovans bedelinden orantılı bir miktar indirim yapılmasını ruhsat sahibinden talep etme hakkına sahiptir. Yapılacak indirimin miktarının somut olayın özelliklerine göre hâkim tarafından belirlenmesi gerekmektedir. Rödovans sözleşmesinde bu gibi durumlar için özel düzenleme mevcutsa ya da zararın karşılanmasına yönelik bir sigorta söz konusuysa bu durumda rödovansçının indirim hakkından başlangıçta feragat etmesi mümkündür. Aksi takdirde rödovansçının indirim hakkından önceden feragat etmesi kural olarak geçerli sayılmamaktadır.
Maden Sahasını Teslim Alma ve Amaca Uygun Şekilde İşletme Borcu
TBK’nın 364. maddesine kıyasen rödovansçının, ruhsat sahibi tarafından kendisine verilen maden sahasını rödovans sözleşmesinin amaca uygun şekilde işletme borcu bulunmaktadır. Bu borcun işin doğası gereği maden sahasını teslim alma borcunu da içerdiği söylenebilmektedir.
Rödovansçı, amaca uygun şekilde işletme borcu çerçevesinde maden sahasında madencilik faaliyeti haricinde ormancılık vs. gibi faaliyetlerde bulunamamaktadır. Ancak amaca uygun şekilde işletmeye etkide bulunmayan ek işler yapması mümkündür.
Maden Sahasının Bakımını Yapma Borcu
Rödovansçının rödovans sözleşmesi süresince maden sahasını işletilmeye elverişli şekilde bulundurma borcu söz konusudur. TBK’nın 364. maddesine kıyasen rödovansçı, bu konuda gerekli masrafları yapmakla yükümlüdür. Aynı zamanda TBK’nın 365. maddesi çerçevesinde rödovansçı, rödovans sözleşmesi süresince maden sahası ve birlikte teslim edilen yapı ile eşyaların bakımını gerekli şekilde yapmakla da yükümlüdür. Yerel adetlere uygun olarak rödovansçı, ufak tefek onarımları ve masrafları yapmak durumundadır. Kullanma nedeniyle yok olan ya da bozulan küçük değerli araç ve gereçlerin yerine yenilerini koymak zorundadır. Rödovansçı bu borcunu yerine getirmezse ruhsat sahibi TBK’nın 369. maddesine kıyasen rödovans sözleşmesini feshedebilmektedir.
Rödovans Bedeli ile Yan Giderleri Ödeme Borcu
Rödovansçının borçlarından bir diğeri, TBK’nın 313. maddesine kıyasen rödovans bedeli ile yan giderleri ödeme borcudur. Rödovans bedeli, rödovans sözleşmesinin esaslı unsuru olarak kararlaştırılmışsa belirlenmiş ya da belirlenebilir olması gerekmektedir. Aksi takdirde rödovans sözleşmesi kurulmamış sayılmaktadır. Bedelin ayni ya da nakdi şekilde belirlenmesi mümkündür. Bu bağlamda TBK’nın 357/II maddesi kıyasen uygulanırsa aynî olarak belirlenen rödovans bedelinde bedel, yerel adetlere göre belirlenebileceğinden belirlenmemiş olsa dahi sözleşme kurulmuş kabul edilmektedir.
Kullanım Hakkını Devir ve Alt Rödovans Yasağına Uyma Borcu
Ruhsat sahibinin rızası olmaksızın rödovansçının, TBK’nın 366. maddesine kıyasen maden sahasını başkasına rödovans yoluyla vermesi ya da maden sahasının kullanım ve işletme hakkını devretmesi mümkün değildir. Bu bağlamda rödovansçılık hakkının devri ile alt rödovans sözleşmesinin yapılması yasaktır. Aksi takdirde ruhsat sahibi, TBK’nın 369. maddesine kıyasen rödovans sözleşmesini feshedebilmektedir.
Katlanma ve İhbar Borcu
Rödovançı, TBK’nın 319. maddesine kıyasen maden sahasındaki ayıpların giderilmesine ve zararın önlenmesine ilişkin çalışmalara katlanmakla yükümlüdür.
Maden işletme ruhsatının üçüncü kişilere devri ya da maden sahasıyla ilgili yeni rödovans sözleşmesinde zorunlu olduğu ölçüde, ruhsat sahibi ile ruhsat sahibi tarafından belirlenen üçüncü kişilerin maden sahasını gezip görmesine izin verme yükümlülüğü bulunmaktadır.
''Yargıtay 14. Hukuk Dairesi E. 2007/8532 K. 2007/14665 T. 21.11.2007''
Taraflar arasında rödovans sözleşmesinin yapıldığı 19.04.1994 ve işletme sahasının teslim edildiği 29.04.1994 tarihlerinden sonra ruhsat sahasında kalan ve davacı-karşı davalının genel müdürlük makamına yazılan 20.12.1994 tarihli yazı ile cevherleşmenin yoğun olduğunun saptandığı 772 numaralı özel kişilere ait taşınmaz maliklerinin davalı-karşı davacının çalışmalarına engel olduğunun bildirildiği, davalı ve karşı davacının üçüncü kişilerin mülkiyet hakkını kullanarak çıkardığı muarazayı 14.12.1994 ve 27.07.1995 tarihli yazılarla davacı-karşı davalıya ihbar ettiği, ruhsat sahibinin ise, kiracıya vekaletname verdiğini, sözleşmenin imzalandığı tarihte söz konusu taşınmazın özel mülkiyete konu teşkil ettiğinin davalı-karşı davacı tarafından bilindiğini, Anayasa Mahkemesi kararının da sözleşmenin imzalandığı 19.04.1994 tarihinden önce, 16.04.1994 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanmış olduğunu ileri sürerek mevcut muarazadaki husumeti deruhte etmediği dosyada yer alan bilgi ve belgelerle sabittir.
Yanlar arasındaki 19.04.1994 günlü rödovans sözleşmesinin 20/3. maddesinde yer alan "işletmecilik faaliyetlerinin mümkün olmaması veya ekonomiklik şartlarının ortadan kalkması ( bu durumda işletmeci teminatın iadesi dışında hiçbir talepte bulunamaz ) ..." şeklindeki hüküm ise sözleşmenin sona ermesini gerektiren sebep olarak kabul edilmiştir. Bu hükümle tarafların işletmecilik faaliyetlerinin mümkün olmaması durumunu sözleşmenin ifasından sonra ortaya çıkan imkansızlık nedeni saydıkları açık-seçiktir.
Gerçekten; kural olarak borç ilişkisinden kaynaklanan bütün borçlar ifa edilince o borç ilişkisi sona erer. Genel bir ifadeyle ifa, borçlanılan edimin yerine getirilmesi demektir. Yani ifanın konusu borçlanılan edimdir. İmkansızlık ise ifa konusunun yerine getirilememesi Borçlar Kanunu'nun 117. maddesine göre de, borçluya isnat olunamayan haller münasebetiyle borcun ifası mümkün olmazsa borç sakıt olur. Burada sözleşmenin yapılmasından sonra borçluya isnat edilemeyecek nedenlerle ifada imkansızlık söz konusu olur.
Somut olayda da; cevherleşmenin yoğun olduğu, mülkiyeti özel kişilere ait 772 parsel maliklerinin madencilik çalışmalarına izin vermemek suretiyle çıkardıkları muarazanın işletme faaliyetlerinde imkansızlığa sebebiyet verdiği ortadadır. Çünkü 19.04.1994 tarihli rödovans sözleşmesinin taraflarına yükledikleri hak ve borç dengesi işletmeden beklediği faydayı sağlamayan kiracı aleyhine sonuç meydana getirmiştir. Borçlar Kanunu'nun 253. maddesi hükmünce sözleşmeden sonra üçüncü kişilerin ortaya çıkardıkları muarazada sorumluluk yüklenerek bu muarazayı giderme mükellefiyetini yerine getirmeyen kiralayana karşı, kiracıdan ortaya çıkan, aleyhine duruma, daha fazla katlanması beklenemez. Davacı-karşı davalı kiralayan kendi öncelikli borcunu yerine getirmediğinden, davalı-karşı davacı kiracının basiretli bir iş adamı gibi davranmadığı savunmasında da bulunulamaz.
''Yargıtay 14. Hukuk Dairesi E. 2008/7969 K. 2008/12073 T. 21.10.2008''
“Taraflar arasındaki 04.07.2004 günlü sözleşmenin 6. maddesinde "rödovans ödemeleri malın sevk ve satışını müteakip (1) ay içinde yapılacaktır. Ödemeler Matkim'in vereceği fatura karşılığında olacaktır" hükmü bulunmaktadır. Görülüyor ki sözleşmede fatura karşılığı ödeme için kiracıya bir süre verileceğine dair hüküm yoktur. Ne var ki, az yukarıda sözü edildiği üzere eldeki uyuşmazlığa uygulanması zorunlu Borçlar Kanununun 288. maddesi hükmüne göre kiralayanın "kiracı, kirayı vadesi hululünde tediye etmezse kiralayan altmış günlük bir mehil tayin ederek birikmiş olan kira bu müddet zarfında verilmediği takdirde mehlin hitamında akdi feshedeceğini, kiracıya ihtar etmesi" zorunludur.
Kanunun öngördüğü altmış günlük bu süre taraflarca uzatılabilir ise de, hüküm borçlu yararına konulduğundan yasadaki bu sürenin sözleşmeyle kısaltılması olanaklı değildir. Davalı ve karşı davacı kiralayan, yasa hükmüne uyarak kiracıya altmış günlük süre tanımadan akdi feshedemeyeceğinden feshe ilişkin karşı davanın da reddi yerine yasa kuralı bir yana bırakılarak istem kabul edildiğinden karar bozulmalıdır.”
Avukat vekalet ücreti, hakkınızda yürütülecek işlem ve dava üzerinden belirlenmektedir. Bilindiği üzere her yıl Türkiye Barolar Birliği tarafından hazırlanan “Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi” yasalaşarak yürürlüğe girer. Görülen davalarda avukat vekalet ücreti, bu tarifede belirtilen ücretin altında bir tutar olarak belirlenemez, dolayısıyla her zaman sabit ve kesin değildir. Bununla birlikte Baro tarafından belirtilen asgari ücret tarifesinin üzerinde bir avukatlık ücreti belirlenmesi mümkün olabilir. (2024 -2025 Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi için tıklayınız.)
AV.İREM BİKE DEMİRHAN
Her türlü avukatlık ve hukuki danışmanlık hizmetleri hakkında bilgi almak için 0545 588 0258 numarası üzerinden tarafımıza ulaşabilir, her türlü sorunuz için irembikedemirhan@gmail.com adresine mail gönderebilirsiniz. Ücretli danışmanlık veya avukatlık hizmeti almak için tarafımız ile iletişime geçebilirsiniz. (Avukatlık Kanunu uyarınca ücretsiz danışmanlık ve bilgi verme hizmetimiz bulunmamaktadır.)
İletişime geçin
+905455880258